<p><strong>На ўскраіне Ашмян гібее адзін з першых хрысціянскіх храмаў на тэрыторыі старадаўняй Літвы – касцёл ордэна францысканцаў, збудаваны на месцы драўлянага прататыпу XVI стагоддзя.</strong></p>
<p>Паводле некаторых даследчыкаў, касцёл у Ашмянах мог з'явіцца ў канцы XIV стагоддзя разам з шасцю іншымі культавымі збудаваннямі, якія фундавалі вялікія князі літоўскія Ягайла (пазней кароль польскі) і Вітаўт, паведамляе «<a href="http://www.svaboda.org/a/franciszkanski-kasciol-u-aszmianach/28068953.html" target="_blank">Радыё Свабода</a>».</p>

<p>Храналагічна гэта магло выглядаць так: у 1387 годзе разам з хрышчэннем гістарычнай Літвы першымі паўсталі касцёлы ў Крэве, Абольцах і Гайне. У 1390-м касцёл з'явіўся ў Быстрыцы, у 1393-м – у Навагрудку, у 1398-м – у Ашмянах.</p>

<p>Няпэўнасць хіба ў тым, як суаднесці чарговасць узвядзення яшчэ аднаго касцёла Святога Духа з калегіятам францысканскага касцёла і пабудовай ордэнскага кляштара.</p>

<p><em>Сяргей Верамейчык і ягоная макет-рэканструкцыя горада</em></p>

<p><strong><a class="fancy-image" href="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-1.jpeg" rel="uc-fancybox-thumb" title="Изображение 1"><img alt="Изображение 1" height="400" src="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-1.jpeg" title="Изображение 1" width="600" /></a></strong></p>

<p>Мастак-рэстаўратар Сяргей Верамейчык стварыў для мясцовага краязнаўчага музея макетную рэканструкцыю Ашмян на трох гістарычных адрэзках – пачынаючы ад канца XIV стагоддзя, калі пачаў закладацца замак, да пэрыяду станаўлення ў XVIII і XIX стагоддзях. Каб дасягнуць максімальнай ідэнтычнасці, шмат працаваў з архіўнымі матэрыяламі. Сярод іншага натыкнуўся на такі факт: у шэрагу дасягненняў першага віленскага біскупа Андрэя згадваюцца францысканскія кляштары ў Лідзе і Ашмянах:</p>

<p>– Ёсць згадкі, што ў 1398 годзе біскуп Андрэй даслаў у Ашмяны фундацыю – грошы на будаўніцтва драўлянага касцёла. Было гэта за часамі Вітаўта, як прынята казаць, у «залаты век» Вялікага княства Літоўскага, калі асоба галоўнага святара мела непахісны аўтарытэт. Трэба сказаць, што францысканцы разам з дамініканцамі былі аднымі з першых, хто нёс хрысціянства ва ўсе куткі княства і за яго межы, таму недахопу ў фінансаванні яны не мелі.</p>

<p><em>Касцёльныя сцены дагэтуль выглядаюць трывалымі</em></p>

<p><strong><a class="fancy-image" href="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-2.jpeg" rel="uc-fancybox-thumb" title="Изображение 2"><img alt="Изображение 2" height="400" src="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-2.jpeg" title="Изображение 2" width="600" /></a></strong></p>

<p>Цяперашнія рэшткі касцёла – гэта ўжо наступны этап вымушанай мадэрнізацыі арыгіналу, які знік падчас войнаў і рабаўніцкіх набегаў. Іх змрочная велічнасць уражвае дагэтуль: магутныя муры, вытанчаная архітэктура зводаў і аконных праёмаў, сляды камунікацый са службовымі прыбудовамі кляштара:</p>

<p>– Тое, што мы маем зараз, – гэта ўжо пазнейшая разбудова, – гаворыць Сяргей Верамейчык, удакладняючы, – мабыць, XVII стагоддзе, калі сваім жыццём напоўніцу жыў францысканскі кляштар. Але ўсё аўтэнтычнае: кладка, вапна – усё яшчэ ад тых часоў. Выглядае, што сярод усіх будынкаў Ашмян, гэты – самы стары і аўтэнтычны, які захаваўся практычна ў першасным выглядзе. Вобразна кажучы, тут усё натуральнае.</p>

<p><em>Стан касцёлу ў ХІХ стагоддзі, Ашмянскі краязнаўчы музей</em></p>

<p><strong><a class="fancy-image" href="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-7.jpeg" rel="uc-fancybox-thumb" title="Изображение 7"><img alt="Изображение 7" height="400" src="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-7.jpeg" title="Изображение 7" width="600" /></a></strong></p>

<p>Адпачатку храм займаў стратэгічную пазіцыю непасрэдна на подступах да самай высокай кропкі паселішча. Што прымусіла горад расці не вакол яго, а ў нізіну – цяпер можна разважаць хіба што на ўзроўні гіпотэз:</p>

<p>– Тады горад толькі пачынаў фарміравацца, а чаму францысканцы апынуліся на водшыбе – гаварыць складана. У цэнтры атабарыліся дамініканцы, пазней – кальвінісцкі збор, на які даваў грошы, дарэчы, Радзівіл Руды (зараз на яго месцы нэабарочны касцёл). Але само па сабе месца вельмі слаўнае: нібыта на «выселках» і ў той жа час на стратэгічнай «высотцы». Магчыма, спачатку «ядро» планавалася якраз тут, проста нешта не склалася....</p>

<p>Ёсць розныя звесткі адносна таго, да якога канкрэтна перыяду кляштар быў у дзеючым стане. Але, як лічыць Сяргей Верамейчык, ягоная дыслакацыя збоку ад вялікіх дарог не спрыяла выкарыстанню нават не ў профільных мэтах.</p>

<p>– Выглядае, што ў пазнейшы час болей квітнелі дамініканскі і кальвінісцкі збор, якія стаялі на цэнтральным пляцы. Гэтая частка ўжо лічылася ўскраінай. Чаму ён, дарэчы, і аказаўся ў такім занядбаным стане – тут няма шляху. Калі б стаяў пры дарозе, яго так ці інакш асвоілі б. У рэшце рэшт зрабілі б склад, прынамсі быў бы пад дахам. Як тая ж ашмянская сінагога: службы ўжо не было, але за саветамі будынак пераабсталявалі ў склад і ён збольшага падтрымліваўся ў нармальным стане. А ў дадзеным выпадку не пашэнціла, памыліліся з месцам, што паўплывала на ўвесь далейшы лёс.</p>

<p>Суразмоўца не сумняваецца, што аднаму з найстарэйшых храмавых комплексаў на тэрыторыі Беларусі мог быць наканаваны куды цікавейшы лёс, чым чарговай бесперспяктыўнай руіны:</p>

<p>– У свеце нямала рэалізавана такога кшталту праектаў, якія вяртаюць да жыцця часткова ацалелыя помнікі, – гаворыць мастак-рэстаўратар Сяргей Верамейчык. – Руіны папярэдне расчышчаюць, умацоўваюць, аздабляюць сцены, а зверху накрываюць шкляным дахам. Унутры ўсталёўваюць сцэну, ставяць крэслы. У выніку атрымліваецца канцэртная зала – гэткае функцыянальнае спалучэнне мінуўшчыны і сучаснасці. Хай не самыя вялікія сродкі, але яны патрэбныя. А сёння грошы трацяць на шоў зусім іншага кшталту...</p>

<p><em>Спробы ўмацаваць муры ад разбурэння</em></p>

<p><strong><a class="fancy-image" href="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-4.jpeg" rel="uc-fancybox-thumb" title="Изображение 4"><img alt="Изображение 4" height="400" src="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-4.jpeg" title="Изображение 4" width="600" /></a></strong></p>

<p>Побач з парэшткамі старажытнага касцёла – так званая Крыжовая гара. Два дзясяткі драўляных крыжоў, усталяваных на самай вяршыні, яшчэ больш узмацняюць уражанне ад навакольнай карціны, але не здольныя паўплываць на стан агульнай абыякавасці:</p>

<p>– Нешта падобнае я бачыў у Карпатах ва Украіне, таксама ў Літве, – дзеліцца ўражаннямі Сяргей Верамейчык. – Ну вось і тут традыцыі захаваліся: у пэўныя дні вернікі прыходзяць на гэтую гару, вешаюць на крыжы каляровыя стужкі. Няшмат дзе ў Беларусі сёння такое ўбачыш. З аднаго боку, на фоне францысканскага храма выглядае вельмі моцна, з іншага, падкрэслівае поўную безвыходнасць...</p>

<p><em>Касцёл ля падножжа Крыжовай гары</em></p>

<p><strong><a class="fancy-image" href="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-5.jpeg" rel="uc-fancybox-thumb" title="Изображение 5"><img alt="Изображение 5" height="400" src="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-5.jpeg" title="Изображение 5" width="600" /></a></strong></p>

<p>Уласнае даследаванне гісторыі ахутанага таямніцамі касцёла ордэна францысканцаў у Ашмянах ладзіў Антон Францішак Брыль – унук Янкі Брыля, праграміст, аўтар містычных гісторый у антуражы Вялікага княства Літоўскага.</p>

<p>З яго пункту гледжання, найстарэйшая частка касцёла ў задняй частцы храма адносіцца да канца XV – пачатку XVI стагоддзяў. Меркаванні, што гэта «цагляная готыка», ён данёс прафесару Аляксандру Кушнярэвічу, прызнанаму спэцыялісту ў тэме Сярэднявечча. Той аглядзеў руіны і, зыходзячы з плану і характару муроўкі, пагадзіўся з названай датай.</p>

<p><em>Фрагменты тынкоўкі і кладкі</em></p>

<p><strong><a class="fancy-image" href="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-6.jpeg" rel="uc-fancybox-thumb" title="Изображение 6"><img alt="Изображение 6" height="400" src="http://kraj.by/img/content/news/2016/10/26/147746928997252-6.jpeg" title="Изображение 6" width="600" /></a></strong></p>

<p>На падставе пісьмовых крыніц прыблізная гісторыя будынка такая: адбудаваны пры канцы гатычнага перыяду. Атынкаваны пасля пажару ў сярэдзіне XVII стагоддзя. Пашкоджаны ў 1812 годзе і перабудаваны ў «класіцызм». Праўдападобна, што ён быў істотна карацейшы, а разбудаваны толькі ў XVII стагоддзі. Дакладны першапачатковы выгляд могуць вызначыць раскопы.</p>

<p>У выніку дзвюх сусветных войнаў ХХ стагоддзя касцёл быў моцна пашкоджаны, пасля чаго пачаўся этап ягонага паступовага занядбання.</p>

<p><a href="http://kraj.by/belarus/news/kultura/-yak-u-ashmyanah-dagivae-svoy-vek-ruina-frantsishkanskaga-kastsyola-fota-2016-10-26">kraj.by</a></p>