Эмір Кустурыца – сербскі кінарэжысёр, нефармал з сусветным імем – забаўляецца ў вольны ад працы час незвычайнымі цацкамі: каля свайго дома ў гарах збудаваў цэлы драўляны горад (Дрвенград) у традыцыйным баснійскім стылі, нацягаў туды старых аўто, па цэнтры «бахнуў» праваслаўную царкву і запрашае ў госці – то Джоні Дэпа, то Мікіту Міхалкова.
Сам рэжысёр пасяліўся ў маляўнічых гарах баснійска-сербскага памежжа пасля здымак фільма «Жыццё як цуд» (Zivot je cudo, 2004), побач са здымачнымі дэкарацыямі.
Адчуўшы сябе паўнапраўным гаспадаром набытай зямлі, Кустурыца стаў чудзіць як можа: вуліцы назваў імёнамі тых, да каго яўна мае глыбокую сімпатыю: Джыма Джармуша, Чэ Гевары, Андрэя Таркоўскага, плошча Дыега Марадоны.
Афармляць экстэр'ер і інтэр'ер дамоў запрасіў мастакоў. Праз калонкі пусціў музыку – відавочна, сваю любімую – ад псіхадэліка а-ля Джым Морысан да «Ролінг Стоўнз».
У падвале свайго дома ўтварыў сабе кінатэатр імя Стэнлі Кубрыка, дзе перыядычна круцяць добрае кінцо для ўсіх наведвальнікаў цуда-пасёлка. Раз на год праводзіць тут кінафестываль, запрашаючы сусветных зорак – сваіх знаёмых або калег (напрыклад, Джоні Дэп здымаўся ў ягонай «Арызонскай мары»/Arizonа dream, 1993).
Праз пару дзясяткаў метраў зладзіў сабе і гасцям басейн, баскетбольную пляцоўку, тэнісныя корты.
Пад бокам у яго ўласная турма, куды кінамастак пасадзіў парачку незаўгодных яму палітыкаў (у чым яўна праглядаецца момант крыўды за разбомблены амерыканцамі Белград).
Каб яго шматлікія госці змаглі застацца тут больш доўга, суседнія дамкі сталі маленькімі гасцініцамі (нумар на суткі – каля 30–40 еўра). Каб тыя ж сябры не ехалі ў бліжэйшы горад за харчам – уладзіў некалькі ўтульных кавяранак. Піва ў іх – не даражэй, чым у нашых мінскіх «салонах», а за 10 еўра маеце паўнавартасны шведскі стол. Прычым у вашым гарсоне нечакана вы можаце пазнаць аднаго з акцёраў кустурыцавых кіношак (так, напрыклад, піва аўтару гэтага матэрыяла паднёс той самы лысы граміла, што грае добрага бандзюка ў фільме «Запавет»/Zavet, 2007).
Зразумела, такі харчовы рай не маглі абыйсці міма і чацвераногія сябрукі.
Каб душа не скісла ў камфорце і сытасці, Кустурыца адкрыў бібліятэку з духоўнай, мастацкай і гістарычнай літаратурай. Побач – мастацкая галерэя пад зменныя выставы.
Але па цэнтры ўсёй гэтай стракатай мяшанкі бунтар-міліянер паставіў храм – праваслаўную цэркаўку св. Савы. Сам Кустурыца, хоць і паходзіць з баснійскай мусульманскай сям'і, некалькі гадоў назад хрысціўся па праваслаўным абрадзе.
Харошае месца не можа не абрасці і адпаведнай гандлярна-сувенірнай інфраструктурай. Але ў сувенірных крамах і шапіках вока радуюць перш за ўсё варэнні і моцныя настоечкі відавочна хатняга прыгатавання.
Прапускаць дождж з грошай рэжысёр таксама не захацеў – за ўваход са сваіх гасцей бярэ цяпер некалькі еўра. Але ніяк не рана раніцай і не позна ўвечары, вось таму аўтар матэрыяла нават не ведае, колькі дакладна бярэ ахоўнік на ўваходзе.
Для тых, хто «завіс» у Дрвенградзе надоўга, на схілах гары неўтаймоўны выдумшчык выдумаў сцежку здароўя з высока інтэлектуальнымі прыладамі для фізічных практыкаванняў. А дзецям – свой куток з не менш складанымі забаўкамі і баранчыкамі для атмасферы.
Дзесьці яшчэ мільгацела вывеска студыі гуказапісу, але ў мяне не было ўжо моцы на гэтыя дзверы. Ногі самі пацягнуліся пад парасон кавярні, што патанала ў кветках...
Кажуць, што геніі – гэта дарослыя дзеці, для якіх кожная бутэлечка цёмнага колеру – з дапамогай творчай фантазіі – можа ператварыцца ў чароўную лямпу Аладзіна. Вось адкуль на дзвярах Дома пісьменнікаў у Дрвенградзе – гіганцкія рознакаляровыя алоўкі, якімі толькі і маляваць на асфальце.
Дзеці – нястомныя выдумшчыкі, фантазёры, якіх не спыняе строгае дарослае: «хопіць выбрыківацца! будзь як усе!». Герой фільмаў Кустурыцы, які праходзіць скразным вобразам праз некалькі карцін, – гэта творчы выдумшчык, чыё жыццё – гэта няспынная дынаміка, рух наперад па няходжаных дарогах, які не дае закасцянець ні яму самому, ні яго знешняму інэртнаму асяроддзю з яго прымітыўна-матэрыяльнымі інтарэсамі.
Кустурыца – адзін з сучасных ваяўнічых рамантыкаў, які абвясціў вайну прагматызму і з гэтай прычыны не хоча здымаць у Галівудзе. Ці не таму нам і экскурсію па комплексе правяла дзяўчына з адміністрацыі – абсалютна бясплатна, а па дарозе чакалі яшчэ і іншыя сюпрызы, за якія трэба было толькі дзякаваць – без усялякіх каляровых паперак?
Каля брамы ў комплекс – процьма машын. Сам гаспадар вяртаецца на ўласным верталёце дахаты. Сонца коціцца за гару, і прыцемкі пакрываюць слівовы сад. Усё тут крычыць аб адным: грошы і слава гоняцца за тым, хто перастаў моцна пра іх клапаціцца і займаецца больш важнымі і цікавымі рэчамі. І яшчэ аб адной страшнай тайне цвырчаць цвыркуны вечарам у траве, маўчыць суседняя гара і шэпча парачка закаханых на зацішнай лавачцы: смерць – самая неправераная з усіх чалавечых тэорый. Прыкладна так – толькі па-сербску – называецца новая кніга дзівака-рэжысёра.
Эмір Кустурыца нарадзіўся ў 1954-м. Вучыўся ў Чэхіі і ўжо падчас навучання атрымаў першую ўзнагароду за студэнцкую кінапрацу. Наступныя фільмы здымае з відавочным нежаданнем «прыхарошваць» рэчаіснасць, як гэтага патрабавала тагачасная цэнзура рэжымнай Югаславіі: здымае кіно на баснійскім дыялекце замест афіцыйна прынятай мовы, закранае забароненыя ў югаслаўскім грамадстве вострыя палітычныя тэмы. Адным з першых пачынае цыганскую тэму ў кінематографе, што прыносіць яму сусветную славу: «Час цыганоў» (Dom za vesanje, 1988), «Андэграўнд» (Underground, 1995), «Чорная котка, белы кот» (Crna maиka, beli maиor, 1998). Аформленыя музыкай яшчэ аднаго балканскага хулігана – Горана Брэгавіча – карціны, як і іх саўндтрэкі, сталі сусветна вядомай класікай. Паралельна з кінапрацай Кустурыца граў у панк-гурце «Курэнне забаронена» (Zabranjeno puљenje), за што вылецеў з Сараеўскай кінашколы, дзе ён працаваў выкладчыкам. Да сённяшняга дня грае ў тым жа гурце, толькі цяпер з назвай No smoking orchestra і ўжо са сваім сынам. Прызнаны майстар трагікамедыі, ён двойчы атрымліваў Канскі прыз за рэжысуру, што з'яўляецца вялікай рэдкасцю ў гісторыі фестываля. Прынцыпова называе сябе югаславам, хоць такой краіны на карце ўжо няма. Прыхільнік антыглабалісцкіх і анархічных поглядаў, у 1993 г. ён выклікаў на дуэль аднаго з лідэраў сербскіх радыкальных нацыяналістаў, на якую той не з'явіўся.