Найноўшая беларуская гісторыя пачалася з разбурэння шматлікіх міфаў, створаных савецкай гісторыяграфіяй. Сярод такіх штучных канструкцый – уяўленне пра Беларусь як сялянскую краіну, дзе паны былі польскія, а князі – літоўскія. На шчасце, сёння ўжо не трэба даказваць існаванне нацыянальнай беларускай эліты. Некалькі штрыхоў да агульнага партрэту эліты дадаў доктар гістарычных навук, прафесар, акадэмік міжнароднай акадэміі навук Еўразіі Анатоль ГРЫЦКЕВІЧ.

– Спадар Анатоль, якія адметныя рысы беларускай нацыянальнай эліты вы б назвалі ў першую чаргу?

– Ведаеце, калі ў канцы 80-х гадоў мінулага стагоддзя мы стваралі Беларускі Народны Фронт, вакол Зянона Пазняка сталі гуртавацца розныя людзі і паступова да нас далучаліся прадстаўнікі творчай інтэлігенцыі. Але “салідныя” пісьменнікі і мастакі спачатку маўчалі і прыглядаліся. Яны пачалі ўключацца толькі тады, калі ўбачылі, што ва ўсім Савецкім Саюзе набіраюць моц нацыянальныя рухі і нашы краіны-суседзі патрабуюць незалежнасці. Так што я б сказаў, што беларуская эліта – асцярожная.

З аднаго боку, гэта можна зразумець: творцы працуюць пераважна паасобку, а тут трэба было аб’ядноўвацца. С другога боку, у Беларусі эліта заўсёды вагалася. Я нікога не хачу абразіць, але беларуская інтэлігенцыя ўвогуле больш абачлівая, чым у іншых краінах, і вельмі насцярожана ставіцца да пераменаў. Традыцыйна больш асцярожнымі былі настаўнікі – гэта даволі вялікая маса, якая магла б аказваць значны ўплыў на настрой у грамадстве, але над імі заўжды стаіць вялікая колькасць начальства, якое лёгка можа прычапіцца за любую дробязь і зволіць з працы. Некаторыя супрацоўнікі Акадэміі навук былі больш смелыя: дзякуючы складу характара і навуковым інтарэсам яны не баяліся агучваць тое, што не гаварылася.

Такім чынам, сама па сабе эліта неаднародная па саставу, там ёсць розныя людзі, якія па-рознаму глядзяць на рэчы. Калі гаварыць толькі пра нядаўнія падзеі, то сэнс у тым, што перабудова зачапіла ўсё, што было ў грамадстве, і закранула ўсіх: хто баяўся, хто асцярожнічаў і хто быў больш смелы.

– Прынята лічыць, што на чале грамадскіх рухаў за перамены ва ўсе часы стаіць менавіта эліта. Але калі сама эліта нерашучая, хто выконвае яе функцыі?

– Звычайна розныя колы грамадства глядзяць на сітуацыю па-свойму. Напрыклад, сяляне ў Беларусі ўвогуле не выступалі: дзе ім выступаць у вёсцы? Сёння селянін выступіць супраць улады – а заўтра яму каня не дадуць, і ён нічога не зробіць на сваім участку. Рабочыя маглі пратэставаць, таму што яны былі больш рашучыя. Я памятаю, рэдактар газеты “Знамя юности” папрасіў мяне падрыхтаваць артыкул пра Слуцкі збройны чын. Я напісаў не так, як для энцыклапедыі, а каб усім чытачам было цікава. Першую частку артыкула надрукавалі, а працяг – не паспелі: аказваецца, забараніў ЦК партыі. У гэты ж час у Мінску баставалі рабочыя, якім не хапала нават мыла, каб памыцца пасля змены і прыйсці дадому чыстымі. Рабочыя аднаго з буйных сталічных заводаў даслалі ліст ураду з патрабаваннямі, дзе было некалькі пунктаў, у тым ліку, напрыклад, дазволіць сходы і даць мыла, натуральна. Для мяне самым цікавым у гэтым лісце быў апошні пункт – дадрукаваць артыкул прафесара Анатоля Грыцкевіча. Для рабочых мыла і артыкул пра беларускую гісторыю знаходзіліся на адным узроўні!

Працяг інтэрв’ю чытайце ў наступным нумары газеты «Туризм и отдых», які выйдзе ў чацвер 3 лютага 2011 года.