Раман АБРАМЧУК
Маскоўцы – гэта людзі новай фармацыі. Менавіта так. Быў неандэрталец, затым – краманьёнец (з якога з’явіўся чалавек сучасны), а цяпер наступае эра маскоўца. Ён у тры разы хутчэйшы, разумнейшы і спрытнейшы за сваіх папярэднікаў. Хіба што крылы і закрылкі яшчэ не выраслі. Але гэта наўрад ці адбудзецца, бо горад не спрыяе палётнасці, ён навучае віртуозна поўзаць.
8 раніцы. З блізкіх і дальніх жытлаў-ячэек да горада пачынаюць сцягвацца жучкі, павучкі, вусені і сараканожкі. Сцежкі-дарожкі – чым бліжэй да Масквы – пачынаюць злівацца ў шырачэзныя магістралі, шырэй, яшчэ шырэй, пяць палос у адзін бок, усе разганяюцца, пакуль можна, круцяцца-верцяцца, ныраюць у вольныя дзіркі, зноў набіраюць хуткасць, падразаюць, выскокваюць, праціскваюцца – стоп! Прыехалі! «Едзь, бл…дзь, чаго стаў?!» – грузавік не можа выехаць з першай паласы на другую, ніхто з чарады машын не збіраецца яго прапускаць, усе спяшаюцца, спяшаюцца гэтак жа, як і тыя, хто скапіўся за грузавіком. Лямант і калектыўна-масавае жаданне прынесці каго-небудзь у ахвяру, каб усё развязалася. Ну чаму б, напрыклад, не гэтага вадзілу за рулём такога нікчэмнага грузавіка, ды яшчэ з правінцыйнымі нумарамі?..
Я спускаюся ў метро. Па эскалатары еду роўна палову вечнасці. Але ніяк не цэлую, не хвіліну і не гадзіну. Толькі частку, дробязь. Гэты горад умее драбіць. На нулі, адзінкі, дзелі. На рэкламныя абвесткі, пусткі, кавалкі, квадратныя метры, рублі і капейкі... Ліхаманкава трымаючыся за сумку з пашпартам, я перабіраю капейкі, каб не дай Бог замест аднаго рубля не даць пятак. Але жанчына ў касе нават не пералічвае маю драбязу. І прахожы на просьбу даць мабільнік пазваніць спыняецца і працягвае тэлефон. Без даверу да людзей тут можна проста задыхнуцца ва ўласным скафандры самаабароненасці, страху за сябе.
Кожны дзесяты (а можа, і сёмы?) насельнік гэтага Вавілону мае цемнаватую скуру. Глядзіш на такога ў вагоне метро – ён адводзіць вочы. Ён не чакае нічога добрага ад тых, у каго скура пасвятлей і твар больш славянскі. Наўмысна лезу са сваімі пытаннямі «як прайсці?» да азіятаў. Ды дзе ж ім ведаць штосьці большае за іх штодзённы маршрут з хаты – на працу?.. Афіцыянтка-казашка ў кавярні, куды зайшлі ўвечары, не можа зразумець кліента не тое што па-англійску – нават па-руску. Хтосьці з маёй кампаніі дабівае пытаннем: «А вы читали Тургенева?» Яна адводзіць вочы, і напэўна, у гэты ж момант у глыбі казахскіх стэпаў раскрываюцца два прыгожых дзікіх цюльпана. Чаму яна выбірае быць тут, у чужынцаў у знявазе, замест таго, каб быць каралевай на сваёй радзіме? Асабліва недарэчна на вуліцах Масквы глядзяцца паўднёвыя госці ў шапках і куртках з крыклівым расійскім трыкалорам. Можа, гэта амулет ад тутэйшых скінхэдаў? Здаецца, азіяты гатовы пайсці на многае, каб застацца ў гэтым горадзе. Але... калі я вяртаюся на радзіму ў агульным вагоне брэсцкага цягніка і мне выпадае тая самая, запаветная бакавушка каля туалета, – менавіта такі вось Каміль (Шаміль, Абдула – як іх там?) займае замест мяне самае горшае месца (хоць я прыйшоў пазней). Ён жа частуе мяне півам, а ўначы, калі з-пад маёй санлівай галавы валіцца барсетка з грашыма і дакументамі – спяшаецца мне пра гэта сказаць...
Масква – горад прадстаўнічых людзей, модных мужчын і бліскучых паненак. Увечары яны запаўняюць дарагушчыя кавярні, а па вяртанні дамоў скрабуць масліца з маслёнкі на чорны хлебушак, з гарбаткай без цукру. Гэты казус выпісаў на палатне мастак Павел Фядотаў яшчэ ў пазамінулым стагоддзі. Сёння гэтая карціна («Сняданак арыстакрата», 1849 г.) вісіць у Траццякоўцы, а яе копія была заўважана мной на сцяне адной з маскоўскіх кавярняў па суседстве са знакамітай галерэяй.
Масква – горад жывых парасткаў, што прабіваюцца ў самым цэнтры ўрбаністычных наростаў. Сярод бруду падземных пераходаў, сярод бамжоў і алкашоў, «прыпісаных» да станцый метро, сярод бесперапыннага «акция МТС – бесплатное подключение!», – тут заўжды гучаць трэлі вулічных трубадураў. Вулічным музыкам тут не шкадуюць ні рубля, ні чырвонца, ні сотачкі. І што яшчэ больш дзіўна – музыкаў тут спыняюцца паслухаць, нягледзячы на магутную інэрцыю руху ў падобных мясцінах.
Масква – гэта жанчына з вяслом. Тут цяжка ўбачыць мужчыну са снегаўборачнай лапатай. Бо мужчыны ў гэты час драбяць адбойнікам бетон на будоўлі. І ведай, мой чытачу: той, хто скажа злое на маскаля, – возьме грэх на душу. Грошы, што маскалік так ліха траціць падчас сваіх турыстычных паездак па замежжы і гэтым выклікае зайздрасць мясцовых абарыгенаў, дастаюцца яму не за яго працу, а ў абмен на здароўе. І зрэшты, ён заслужыў гэты адпачынак. Бо калі ты, жыхар Брагіна, Баранавічаў і нават Мінска, вечарком п'еш піўко з сябрукамі, то маскалік траціць гэты вечар на тое, каб дабрацца дадому праз пяць–сем перасадак. Зрэшты, зазірні ў маскоўскую кавярню – там ты не знойдзеш ніводнага расслабленага аблічча. Ужо сядаючы за столік, маскоўцы рыхтуюць грошы для аплаты рахунка. Верагодна, адпачыць як след не ўдаецца і па прыездзе дадому: людзі выглядаюць стомленымі ўжо ў ранішнім транспарце, па дарозе на працу.
Масква – гэта крыжовы шлях кожную раніцу. Ад заўчасна пакінутага ложка – да стала з імгненным сняданкам, ад чаргі ў падземным пераходзе – да чаргі на эскалатары метро, ад без папярэджання зачыненых дзвярэй вагона – да мімалётнай сустрэчы з сябрам, у якой так і не дайшоў да размовы пра важнае... Метро палохае тэрактам, наземныя дарогі – пробкамі. Божа, куды падзецца ў гэтым горадзе тым, хто хоча проста падыхаць паветрам?! Там, дзе цяжар становіцца невыносным, з'яўляюцца адпаведныя бонусы: уздоўж Масквы-ракі, ад Вераб'ёвых гор і да помніка Пятру-Гуліверу цягнуцца агромністыя абшары маскоўскіх паркаў. З тэрыторыі аднаго з такіх паркаў нядаўна былі нават вынесены ўсе дзіцячыя атракцыёны – дзеля цішыні.
Масква – гэта гіганцкі бронзавы Сталін, які прывідным дырыжаблем лунае над горадам, шукае сабе ў ім месца і, не знаходзячы, высвечваецца ў фундаментальных мазаіках станцый метро, у высачэзных шэра-бэжавых дамах з чугуннымі барэльефамі, у гарадскіх плошчах-катлаванах. Мінск са сваім сталінскім барока праспекта Незалежнасці – гэта толькі эскіз праекта, мініятурная мадэль маскоўскай раскошы савецкіх часоў. Нашае Міністэрства абароны ў параўнанні з тамтэйшым – цацачная крама. Міжволі задаюся пытаннем: і чаго мы так носімся з гэтым Астрожскім, бітвай пад Оршай і іншымі легендамі беларускай вайсковай славы? Там, у кабінетах над Масквой-ракой, таварышы не пераставалі прымаць і рэалізоўваць вайсковыя рашэнні аж да сённяшняга дня. Мы ж цешымся міфамі пяцісотгадовай даўніны...
Зрэшты, і стары горад тут захаваўся значна лепш з-за таго, што госці са свастыкамі на касках так і не змаглі сюды патрапіць. Але маскоўскі гігантызм – ён спрадвечны, ён адпачатку. Ён ляціць праз эпохі: вяршыні іканастасаў губляюцца пад неабсяжнымі столямі храмаў, кутнія вежы старамаскоўскіх манастыроў яшчэ паспрачаюцца сваім абарончым патэнцыялам з вежамі Мірскага замка, ды і старадаўні Крэмль – калісьці задаў такі імпульс гораду, што цяпер ён ужо па інэрцыі ляціць сваім дзесяціпалосным праспектам кудысьці ў неба, да самых зор... ды ніяк не можа да іх дакрануцца, бо вочы аслеплены мільёнамі гарадскіх неонаў, палова з якіх – лішняя.
У гэты вечар я блукаю маскоўскімі вуліцамі, ад Булгакаўскага дома – праз Трыумфальную плошчу – да Беларускага вакзала, спяшаюся на цягнік. Я мог бы сказаць, што шукаю Беларускі вакзал па паху варанай бульбы, але гэта няпраўда. У гэты вечар у Маскве пахне смажаным. Паўсюль на Трыумфальнай плошчы – турнікеты і паліцэйскае ачапленне. Зразумела, гэта ўсё Воланд з Бегемотам, не хочуць мяне адпускаць з булгакаўскага музею. Але мой анёл-ахоўнік вядзе мяне за правую ручку праз мешаніну маскоўскага спецназа, міліцыі, журналістаў, мітынгуючых... Пакрысе ўзгадваю: кожнага 31-га чысла ў Маскве і Піцеры – Маршы нязгодных, дэманстрацыі ў абарону 31-га артыкула Канстытуцыі, прысвечанага правам чалавека.
Разяўляю рот ва ўсе бакі, назіраю да болю знаёмы мне мінскі сцэнарый падобных мерапрыемстваў... Мой анёл-ахоўнік дае мне чароўны пендаль, каб я хуценька нырнуў у падземны пераход, як мне падалося, перад самай «раздачай сланоў» праваахоўнымі органамі. На наступны дзень я прачытаю аб дваццаці шасці затрыманых на гэтым месцы, а пакуль я падыходжу да Беларускага вакзала і пад ціхі блаславёны сняжок сядаю ў брэсцкі цягнік. «До свиданья, наш ласковый Миша!»...
У цягнічку часу шмат, колы супакойліва грукочуць. Аддаюся дробнаму самааналізу і шакірую сам сябе яго вынікамі: «У Маскву? Працаваць? На некалькі гадоў?! М-м-м... Я гатовы разгледзець некаторыя варыянты».