Раман АБРАМЧУК, вандроўны шансанье, фота аўтара
Ужо ў мінулым годзе хацеў з’ездзіць у паўночную сталіцу, каб на свае вочы пабачыць Дзень вулічных музыкаў. Але даехаў толькі на гэты раз. За некалькі тыдняў спрабаваў зарэгістравацца, але ўсё марна. Закрадаліся здрадніцкія сумневы. Будзе – не будзе? Ехаць – не ехаць? Адзінае, што пераконвала ў тым, што фэст усё ж адбудзецца, – гэта яго прысутнасць у календары віленскіх падзей на май 2011-га. Ды, зрэшты, выходныя ў Вільні ў любым разе былі б бяспройгрышным варыянтам адпачынку. Таму, захапіўшы з сабой парасонік, з гітаркай за плячыма, рушылі беларусы на колішнюю сваю сталіцу а сёмай раніцы. Вядома ж, аўтаспынам. Як у старыя добрыя 70-я.
Да павароту на Ашмяны не шчасціць. Бяруць слаба. Плюс бязлітасны вецер з імжой, які ламае парасон. Але на наступным адрэзку дарогі – поспех надзвычайны. Нас падбірае літоўскі бізнэсмен, які працуе ў Беларусі. На даражэзнай іншамарцы пралятаем абсягі каля роднага Крэва, скокам скочым ад Ашмян да мяжы і ў імгненне вока пераскокваем яе разам з кіламетровай чаргой іншых легкавушак (вадзіцель толькі спыніўся на хвілю, каб паказаць нейкую чароўную паперку памежнікам). Затым ён перадае нас свайму сябру, якога паспеў заўважыць на выездзе, – таксама літоўскаму бізнэсмену, з выдатным пачуццём гумару. За 15 хвілін наш новы кіроўца жартуючы прызямляе нас дзесь у квадраце Бернардынскай і Замкавай. Караценькую размоўку-знаёмства падсумоўвае словамі «працаваць лепей у Мінску, а жыць – у Вільні» і адпраўляе нас на фэст: «Ідзіце, весяліце гэтых літоўцаў!» Ідзем. Але пакуль не весяліць, а весяліцца. Хочам паглядзець на іншых.
Першыя, хто трапляецца на вочы, – гурт каталіцкай моладзі каля касцёлу св. Тэрэзы (гэта у прамым сэнсе ў 100 кроках ад Вострае брамы, каля Свята-Духава праваслаўнага манастыра). Проста вынеслі апаратуру з касцёла, спяваюць, граюць і таньчаць настолькі натхнёна, што хачу ім кінуць пятак з Пагоняй. Але кідаю адзін літ – маўляў, яшчэ ж цэлы фэст наперадзе! Панакідаюся! Потым шкадаваў, бо лепей за іх нікога не бачыў. Але гэта не значыць, што больш не было на што глядзець.
З аналітычным поглядам блукаем па вуліцах і завулках. Музыкаў насамрэч шмат. Хтосьці – з невялікай электрычнай падгучкай, хтосьці – акустычнай, а хтосьці (з большага рок-гурты) – з поўным наборам апаратуры. Часам гэта напружвае, бо гурты глушаць адзін аднаго: хто гучней – той і круцей? Адчуваюцца арганізатарскія недапрацоўкі. Але агульны тонус свята не дае смуткаваць. Зрэшты, дзе той дождж з ветрам, які ламае парасоны? У Вільні – прабіваецца сонца. Відаць, анёлы, што кружаць па-над Вільняй, таксама хочуць паслухаць маладзёвыя спевы.
А яблыку няма дзе ўпасці. Бліжэй да Ратушнай плошчы музыкі і гурты размешчаны ледзь не ў метры адзін ад аднаго. Рок-н-рол ад вясёлых 50-гадовых дзядзек, джамбейныя афрыканскія рытмы ад некалькіх маладзёвых тусовак, струнны квартэт з класічнымі творамі – літаральна ўсе стылі і кірункі музыкі. Чаруе атмасфера. Для кожнага гурта, музы?кі – знаходзіцца свой слухач. Нават самотныя барды з акустычнай гітарай, заглушаныя «электрычнымі» суседзямі, – і тыя знаходзяць сваю ўдзячную аўдыторыю: мінакі спыняюцца каля іх і цярпліва ўслухоўваюцца.
Каля Пятніцкай царквы (на Замкавай вуліцы) свае таленты дэманструюць дзеці. Разам з іх мамамі мінакі застываюць у замілаванні ад таго, як хлопчык-скрыпач да канца дайграе? якоесь хатняе практыкаванне...
Але мы ідзем далей. Тым больш што карта фэсту, якую нам урачыста ўручылі валанцёры на вуліцы, сведчыць, што мы абыйшлі бадай толькі мізэрную часцінку ўсяго, што можна ўбачыць. Адразу зміраемся, што ўсё не ўбачым. Ідзем па інтуіцыі.
Дзесьці паміж Дамініканскай і св. Ігнацыя, на балконе аднаго з дамоў у вузкім завулку абаснаваўся дзіджэй-электроншчык. Нязмушана паліць і арыгінальна міксуе сучасныя рытмы, гукі, фрагменты песенек з савецкіх мультфільмаў. Унізе на вуліцы слухачы ловяць гэтую гукавую электронную плынь, седзячы за столікамі кавярні.
На праспекце Гедыміна – акрамя музыкаў і гуртоў – палаткі рамеснікаў з усёй Літвы: святкуюцца т.зв. «дні Еўропы». Вельмі нагадвае віленскі штогадовы кірмаш «Казюкі». Пахі ад катлоў так і вабяць... Але, памятаючы пра ўласны золатавалютны запас, рушым цвёрдай хадой далей. Да Кафедральнай плошчы – той самай, дзе стаіць гара Гедыміна. Зноў нас абдае кактэйлем гукаў, эмоцый, танцаў, жартаў... Па цэнтры плошчы боўтаюцца блазны на хадулях (ох, як мне ўзгадаўся наш мінскі тэатр «Інжэст»!), граюць на тым, што трапіцца пад руку, і нахабна выпрошваюць манеты ў гледачоў з дапамогай капялюша, прымацаванага да доўгай палкі. Аддаю ім пятак, бо выглядаюць шыкоўна. Яшчэ некалькі старых вулачак і ціхіх дворыкаў, якія таксама цалкам згубілі ў гэты дзень сваю цішыню і таямніцу: музыкі граюць і там, і публіка іх знаходзіць. Горад віруе ў няўрымслівым карнавале.
Але надыходзіць час адпачынку! На лужайцы смакуем мясцовы портэр (і ўсё-ткі наш саладзейшы!) ды з беларускім салкам. Задаволеныя жыццём, вызначаем наступны маршрут. Побач – знакамітая Зарачанская Рэспубліка, або Ужупіс, квартал віленскай нефармальнай культуры. Сёння тут змагаюцца за незалежнасць Тыбету – музыкі граюць на гонгах пад рытмы этнічных барабанаў...
Што ж, на іншых паглядзелі – хочацца сказаць прывітальнае слова і ад Беларусі. Дзяўчына-валанцёр на маё пытанне – «ці можна граць без папярэдняй рэгістрацыі» – толькі шырока расплюшчвае вочы: «Так! Дзе вам заўгодна!» (верагодна, рэгістрацыя была патрэбна толькі для фармавання карты фестывалю).
Знаходзім файную пляцовачку каля той самай Пятніцкай царквы, у самым цэнтры Старога горада. Пачынаем з «Брэменскіх музыкаў». Рызыкуем, але працягваем – «Я иду, шагаю по Москве». Заканамерна прыходзім да ўласна-нацыянальнага – «Тры чарапахі», «Туман ярам»... На першае падпявае моладзь, на другое – спыняюцца людзі сталага веку, на трэцяе – турысты з усмешкай проста паказваюць: «клас!» Паветра прасякнута якімісь чароўнымі флюідамі, што віруюць у розных кірунках. Раптоўна падбягаюць тры шалёных хлопца з гітарамі. Пасля кароткага знаёмства на ламанай ангельскай ужо граем разам штось з замежнай рок-класікі, затым – нейкую літоўскую песню... Няважна, што тэксту я не разумею. Падыгрываю як магу. Настрой – найлепшы тлумачальнік. Наш канцэрт заканчваецца з першымі ж гукамі электрагітар і бубнаў, што наладжваюцца ў дзесятку метрах ад нас.
Рытм свята не дае засмуціцца. Імчым выканаць старадаўні беларускі нацыянальны рытуал – спусціць усе наяўныя ў адной з віленскіх кавярняў. Кошты ў цэнтры прыблізна аднолькавыя. Хіба толькі «Рэдзісан блю» адпужвае сваімі накрухмаленымі сурвэткамі і надзвычай дарагімі касцюмамі таўстасумаў, што згрувасціліся вакол аднаго са столікаў. Папіваючы віно, слухаем бітлоўскія хіты ад якогась маладзёна, што сабраў вакол сябе дзесяткі слухачоў на Замкавай...
Але не ўся праграма яшчэ выканана. З 8 да 10 вечара на праспекце Гедыміна, 9 заангажавана заключнае відовішча. Шчыра кажучы, па стэрэатыпнасці мыслення, мы чакалі нейкай вялікай сцэны з заключным гала-канцэртам. Але ўбачанае здзівіла: на вялізных сходах аднаго з парадных будынкаў проста стаяў натоўп людзей з інструментамі (з большага – папулярнымі сёння афрыканскімі барабанамі), якія супольна гралі пэўны рытм. Тыя, хто без інструментаў, пляскалі ў далоні ці то проста прытанцоўвалі. Людзі разняволена весяліліся без якіхсьці спецыяльных прыладаў, сур’ёзных арганізацыйных высілкаў і кардонаў міліцыі...
Пасля завяршэння барабаннай феерыі адпраўляемся ў бок нашага начлегу. Але Вільня не хоча адпускаць: ля катэдры вабяць маладзёвыя гульні накшталт нашых «ручаінак», у парку каля гары Гедыміна мільгацяць традыцыйныя літоўскія карагоды з фальклорнымі спевамі, ужо на Замкавай нейкі хаўрус моладзі па-двароваму «рубае» Цоя пад гітару... І нідзе не бачна п’яных (хоць піва адкрыта пілі на гарадскіх лужайках), нідзе не бачна разборак паміж тусоўкамі, зрэшты, нідзе не бачна паліцыі... Усю стракатасць сучаснай нефармальнай культуры можна было ўбачыць за адзін вечар у Вільні ў першую суботу самага пяшчотнага месяца.
І падумалася: вось яно – тое, што мусіла вырасці з насення, якое калісьці кінулі ў маладзёвую глебу Элвіс, Бітлы, Ленан, Курт Кабэйн, Цой, Шаўчук, Летаў, «Дэпеш мод» і «Крафтвэрк», ангельскія панкі і Озі Озбарн. Усё гэта было аб адным – аб пошуку ўнутранай свабоды, аб творчым парыве, аб яго перамозе над закасцянеласцю, дагматызмам, крывадушнасцю. Вось ва што яно мусіла вырасці, калі не заганяць яго ў халодныя падземныя пераходы, не стрыгчы гвалтам яго даўгія валасы, не забіраць у міліцэйскі пастарунак за «парушэнне грамадскага парадку»... На давер творчая моладзь адказвае даверам. Дорыць свята. Дарэчы, усе музыкі выступалі па ўласнай ініцыятыве і бясплатна (калі не ўлічваць адкрытых чахлоў і капялюшыкаў). Нават апаратуру для падгучвання ўсе мусілі мець сваю. Арганізатары хіба толькі размяркоўвалі музыкаў па месцах у горадзе.
Якім бы нефармальным свята ні было, яно відавочна было выгадна гарадскому бюджэту. Перш за ўсё – за кошт турызму. Пры мінімуме арганізацыйных высілкаў горад ператварыўся ў шалёны вір музычных хваляў на любы густ, што не можа не падабацца гасцям з-за мяжы. Тыя, хто не збіраўся на свята, – атрымалі яго ў падарунак. Тыя, хто ехаў мэтанакіравана, – атрымалі чаканае. Уражанні, водгукі, расповеды сябрам і знаёмым, каментары на інтэрнэт-форумах – усё кладзецца ў адну вялікую скарбонку Прывабнасці горада, яго вобраза, да якога падсвядома будзе цягнуць зноў і зноў.
Зразумела, я падводжу да параўнання з беларускай сітуацыяй. Хіба ў нас няма вулічных музыкаў, якія ў прамым сэнсе расфарбоўваюць шэрыя вуліцы сваёй музыкай? Хіба яны не хочуць граць на вуліцы, а не ў падземных пераходах? Хіба ў нас няма маладзёвых кампаній, якія захапляюцца афрыканскімі барабанамі, ладзяць агнявыя шоў? Але чаму яны гэта робяць ў зацішных кутках мінскіх паркаў, рэкламуючы свае прадстаўленні толькі сярод вузкага кола сяброў? Чаму ўваход у цэнтр горада ім забаронены? Чаму ўсе спробы прыўнесці ў гарадскую атмасферу хоць крыху разняволенасці і весялосці мяжуюць з прыводамі ў міліцыю, штрафамі і г.д.? Няўжо мы настолькі закасцянелая пралетарская нацыя, што ўсе творчыя асяродкі мусяць хавацца ў падполлі? Ці не час адмяніць ганебныя абвінавачванні мінскіх вулічных музыкаў у «прадпрымальніцкай дзейнасці»? Нават Гродна з яго пешаходнай Савецкай вуліцай мог бы стаць прыкладам у гэтым для мінскіх гарадскіх уладаў... Ці не час зразумець, што музыкі на гарадскіх вуліцах – гэта проста прыгожа, што гэта – прыкмета культурнага ўзроўню нацыі?..
Другі дзень быў запланаваны як уласна «беларуска-гістарычны», але ён аказаўся прыхаваным працягам Дня вулічных музыкаў. Там-сям гралі тыя, хто застаўся ў Вільні яшчэ на адзін дзень або не паспеў пайграць у суботу. Але нас болей вабіла Зарачанская Рэспубліка з яе карцінамі і фрэскамі на сценах дамоў, пост-мадэрновымі скульптуркамі на ўзбярэжжы хуткаплыннай Вілейкі...
У сонечным парку мы прымаем рашэнне адправіцца дадому-дахаты, выпіваем апошні пакет літоўскага піенаса (малака) і пакуем рэчы. Наперадзе чакае траса.
Вадзіцель фуры, віцеблянін, падбірае нас да мяжы і, пачуўшчы нашу беларускую, шчыра здзіўляецца, хоча зняць на мабільнік. Але нішто не можа змрочыць майскага вечару. Настрой падымае і жартаўлівы тон беларускага мытніка: «Кто стал счастливым обладателем данного авто?..» (звяртаецца па чарзе да тых, хто пераганяе машыны з Літвы).
Пасля мяжы ловім машыну да самага Мінска, прызямляемся а 10-й вечара ў родным горадзе. Мінск – у агнях. Усё застыла ў чаканні заўтрашняга параду. Але кантраст з Днём вулічных музыкаў не дае спакою. Кантраст узмацняецца тым, што перад вачыма яшчэ стаіць Вільня, бачаная некалькі гадзін таму... Ды не, я не праціўнік 9 Мая. Хай кожны чапляе на сябе стужку таго колеру, які яму падабаецца, у той дзень, калі яму падабаецца. Зрэшты, у Літве мы бачылі з дзесятак машын з начэпленымі георгіеўскімі стужкамі на антэнах. Там святкуюць гэты дзень – праўда, з большага рускія. Прыемна было бачыць гэты плюралізм поглядаў. Але, чакаючы свой тралейбус на Нямізе, я шукаў адказу на два простых пытанні: куды заўтра збегчы з горада – і няўжо можна радавацца па прымусу і святкаваць з-пад палкі?..