Яна ШЫДЛОЎСКАЯ

На цэнтральнай плошчы Маладзечна фактычна пачалася ўстаноўка скульптуры-фантана «Залаты трыліснік» работы мінскага скульптара Уладзіміра Жбанава. Архітэктурны твор складаюць фігуры аголеных дзяўчыны і юнака, які трымае ў руках купальскі вянок. Трыліснік калісьці быў сімвалам Маладзечна, указваючы тры накірункі дарог – на Вільнюс, Гародню і Маладзечна. Аднак частка гараджан Маладзечна не падтрымала намер сталічнага майстра ўпрыгожыць цэнтр горада, сабраўшы подпісы супраць устаноўкі помніка.

Маладзечанцы, якія паставілі свое подпісы пад зваротам да міністра культуры Беларусі, прытрымліваюцца думкі, што скульптура мае не-прыкрыта эратычны характар, і таму ў вышэйшай ступені недарэчна рабіць яе сімвалам горада. Па кампетэнтны каментар на рэакцыю грамадскасці наша газета звярнулася да доктара гістарычных навук, даследчыка гарадской культуры Захара Шыбекі:

«Я цалкам падтрымліваю тых людзей, якія аддалі свае галасы супраць устаноўкі помніка, – кажа спадар Шыбека. – Ідэя скульптуры абсурдная. Гэта вельмі інтымная рэч. Эратычныя скульптуры павінны ўпрыгожваць паркі ці забаўляльныя ўстановы, а не станавіцца сімвалам горада. Яшчэ адна рэч, якая прымушае мяне выступаць супраць ідэі помніка, – гэта сама персона скульптара Жбанава. У сваёй працы ён даўно згубіў меру – пераўтварыўся ў мінскага Цэрэтэлі, які дабраўся і да іншых гарадоў Беларусі. А калі ў чалавека адсутнічае пачуццё меры, яго амбіцыі павінна стрымаць грамадскасць».

Помнікам у беларускіх гарадах надаюць мала ўвагі, у той час як яны маглі б паспрыяць папулярызацыі беларускай гісторыі (у першую чаргу – сярод беларусаў), а таксама прыцягваць турыстаў і падтрымліваць іх інтарэс да краіны. І дзеля гэтага ў нас ёсць вялікі патэнцыял. «Калі ісці ад нашых часоў у глыбіню, то мы павінны ўшанаваць усіх людзей, якія аддалі жыццё за Беларусь, – працягвае Захар Васільевіч. – Не толькі савецкіх партызанаў, але і тых, каго мы сёння называем калабарантамі. Сярод іх былі і сапраўдныя дыверсанты, якія змагаліся за вольную Беларусь і загінулі за яе. Як, напрыклад, Вацлаў Іваноўскі. Мы павінны паставіць помнікі дзеячам БССР, якія дабіліся яе абвяшчэння, – гэта і Алесь Чарвякоў, і Зміцер Жылуновіч, і Усевалад Ігнатоўскі. Асабліва важна ўшанаваць памяць дзеячоў БНР – Антона Луцкевіча, Івана Луцкевіча, Вацлава Ластоўскага. Мы павінны паставіць помнікі першым вучоным, якія займаліся даследаваннем Беларусі, героям антыцарскіх паўстанняў. Варта ўвекавечыць Канстанціна Астрожскага, Льва Сапегу. Мы можам ставіць помнікі каралям і вялікім князям. Калі мы адзначым усіх герояў, калі людзі будуць бачыць іх на плошчах і вуліцах нашых гарадоў, тады яны пачнуць паважаць сябе як грамадзян Беларусі, бо зразумеюць, што за іх плячыма слаўная і багатая гісторыя. Што мы ніколі не былі прыдаткам Рэчы Паспалітай ці правінцыяй Расійскай імперыі».

Замест гэтага на вуліцах беларускіх гарадоў па-ранейшаму стаяць помнікі Леніну, якія даглядаюць і рэгулярна падфарбоўваюць мясцовыя ўлады. «Мы кажам, што ў нас нізкая гістарычная свядомасць. Адкуль яна можа быць высокай, калі ва ўсіх гарадах Беларусі стаяць помнікі Леніну? – разважае Захар Шыбека. – Людзі не ведаюць, што савецкая ўлада, бальшавізм – гэта зло. З-за яго нашы продкі прайшлі праз выпрабаванні і рэпрэсіі, а мы страцілі беларускую эліту – сваіх лепшых людзей. Замест таго каб ушаноўваць нашых герояў, мы ставім нейкія скульптурныя недарэчнасці – «Адама і Еву», дзяцей, якія лезуць на кіоск каля ЦУМа, тоўстую бабу каля Камароўкі. Да таго ж на кожным кроку – сімвалы нашай былой залежнасці ад Расіі: ці то брычка губернатара каля ратушы, якая выступае поўным дысанансам у дачыненні да ратушы як сімвала нашай свабоды; ці то расійскія афіцэры ў дворыку Музея гісторыі Мінска. Вось такія скульптуры ў гарадах Беларусі ставіць Жбанаў. Для нас гэта проста сорам! Калі грамадскасць яго не спыніць, ён засмеціць не толькі сталіцу, але і іншыя гарады Беларусі. На чынавенства, якое з большага не мае гуманітарнай адукацыі, спадзяванняў мала. Чыноўнікі па-ранейшаму ведаюць расійскую гісторыю, бо яе ім выкладалі, і не ведаюць сваю. Яны шчыра прапагандуюць патрыятычнае выхаванне, але не разумеюць, што гэтым самым не спрыяюць нацыянальнаму патрыятызму, а наадварот – пашыраюць расійскі правінцыяналізм у народзе. Вось у чым я бачу трагізм нашай сітуацыі».

Адна з прапаноў спадара Шыбекі, ажыццяўленне якой магло б паспрыяць ачышчэнню беларускіх гарадоў ад архітэктурнага смецця, – стварыць у Беларусі парк савецкай культуры, куды звезці ўсе помнікі Леніна і іншых правадыроў. Па словах гісторыка, да гэтай скульптурнай спадчыны патрэбен дыферэнцыраваны падыход: адны помнікі вартыя захавання і музеізацыі, другія не маюць гістарычнай каштоўнасці. Але галоўная ідэя ў тым, што прыйшоў час развітацца з ідаламі савецкай улады, а таксама – з архітэктурнай безгустоўнасцю.