Гродзенскі калекцыянер мае падшыўку французcкага часопіса за 1863 г. з гравюрамі, прысвечанымі паўстанню Каліноўскага, паведамляе «
Паўгадавік l’Illustration парыжскага выдання – у руках калекцыянера з Гродна Яна Лялевіча. Пад цвёрдай вокладкай з залачоным цісненнем сабраныя нумары часопіса фармату А3 за першую палову 1863 года.
Верагодней за ўсё, часопіс меў свайго карэспандэнта (ці карэспандэнтаў) непасрэдна на месцы канфлікту. І карэспандэнт праз Германiю дасылаў у Францыю свае нататкі і замалёўкі, з якіх рабіліся гравюры.
Фота тады ўжо існавала, але праблема ў тым, што тагачасны друк не мог яго перадаць. Таму ў нейкім сэнсе гэтыя 49 гравюр — адзіныя «франтавыя здымкі» з 1863-га.
Сярод паўстанцкіх сюжэтаў — «Выхад паўстанцаў з Гродна», «Смерць Людвіка Нарбута каля Дубічаў»... Расчытанне і пераклад подпісаў хронікі — асобная тэма для даследавання.
Цікава, што ў той самы час у свеце ішлі як мінімум дзве вайсковыя кампаніі — Грамадзянская вайна ў ЗША i вайна саюзнікаў (Англіі, Францыі, Іспаніі) супраць Мексікі. Батальныя сцэны гэтых канфліктаў і паўстання ў былой Рэчы Паспалітай стаяць побач, што сведчыць аб вялікім міжнародным рэзанансе, які атрымала выступленне інсургентаў.
«Мы можам быць удзячнымі французам за тое, што дзякуючы гэтым выявам маем сёння мажлівасць вывучаць слаўную старонку нашай гісторыі», – кажа Ян Лялевіч.
У гродзенскіх музеях такога фаліянту дакладна няма. Ці ёсць яшчэ дзе ў Беларусі?
«Са слоў аднаго старога калекцыянера, – працягвае Лялевіч, – падобную падшыўку ён бачыў за савецкім часам у Ленінградзе, каштавала яна нешта каля 300 рублёў…» Але пазбаўляцца ад каштоўнага здабытку калекцыянер калі і будзе, дык толькі на карысць нейкай беларускай грамадскай установы — каб унікальныя выявы былі даступныя шырокаму колу людзей.
Паўгадавік l’Illustration за другую палову 1863 года куды бяднейшы на сюжэты, прысвечаныя паўстанню. У той жа час паралельна выходзілі і іншыя французскія выданні падобнага фармату — напрыклад, Le monde illustre, у якім паўстанцкая тэматыка таксама знайшла адбітак. Пры гэтым наяўнасць цэльнай падшыўкі — рэдкасць, часцей за ўсё гравюры сустракаюцца паасобку, без тэксту з тлумачэннямі.
Алесь Кіркевіч